روز صنعت چاپ

روز ملی صنعت چاپ

تا حالا با خود فکر کردید اگر ماشین چاپ توسط یوهانس گوتنبرگ اختراع نمیشد چه اتفاقی میفتاد؟ بهتر است به قبل برگردیم و زمانی که چاپی وجود نداشت تمام کتاب ها دست نویس بودند و به همین دلیل قیمت آن زیاد بود و هرکسی نمیتوانست به علم و دانش دسترسی داشته باشد. اگر چاپی نبود میشد گفت هنوز هم علم و دانش برای افراد ثروتمند بود و افراد عادی امکان تحصیل نداشتند در نگاه اول شاید مقوله چاپ برای عموم جامعه مهم نباشد ولی با نگاه کلی و بررسی کارها و مشاغلی که به چاپ ربط دارند میتوان فهمید که تأثیر مهمی در زندگی و اطراف ما دارد. مثال دیگری برای درک بهتر موضوع این است که امروزه بسیاری از ما از کامپیوتر و نرم افزار هایی استفاده میکنیم که با استفاده از آن عکس یا تصویر خود را ویرایش میکنیم و برای چاپ آماده میکنیم تصور کنید اگر چاپی نبود دیگر این شغل ها معنایی نداشت حالا راحت تر میتوانیم اهمیت چاپ را متوجه شویم. اگر چاپ نباشد شما نمیتوانید محصولات خود را به راحتی تبلیغ کنید. برای ارائه عکس محصول یا طراحی خلاقانه تر یا کارت شناسایی که بتواند هویت مارا نشان دهد دیگر عکسی در آلبوم های قدیمی ما باقی نمیماند مانند علم داشتن عکس از خاطرات فقط برای افراد ثروتمند بود که میتوانست چهره خود را ثبت کنند.

تا این جا میدانیم که اولین دستگاه چاپ توسط گوتنبرگ اختراع شد اما ...

اولین بار چاپ چگونه به ایران وارد شد؟ چه کسی تصمیم گرفت که صنعت چاپ را بیاورد؟

عباس میرزا شاهزاده قاجار و برادر ناتنی ناصرالدین‌شاه بود. محمدشاه او را به یاد پدر خود عباس میرزا، عباس نامید عباس میرزا زیر نظر رضاقلی‌خان هدایت تربیت یافته بود و سواد ادبی خوبی داشت. او کتابی با نام شرح حال عباس میرزا نیز نوشته بود و به هنر ادب ایرانی اهمیت زیادی میداد. وی بعد از اینکه حاکم قم منسوب شد فعالیت های هنری و فرهنگی زیادی انجام داد یکی از این فعالیت ها در سال 1233بود که میرزا زین العابدین تبریزی برای یادگیری فنون چاپ و ساخت ابتدایی ترین چاپخانه در تبریز به فرنگ فرستاد. میرزا زین العابدین اسباب و آلات چاپ حروفی را به تبریز آورده چاپخانه (مطبعه) کوچکی به نام چاپ سنگی علمیه برقرار نمود.

رساله جهادیه تألیف میرزا عیسی قائم‌مقام به‌عنوان نخستین کتاب چاپ سربی، در سال ۱۲۳۳ قمری به استادی محمدعلی بن حاجی محمدحسین آشتیانی از شاگردان میرزا زین‌العابدین در مطبعه تبریز به‌چاپ رسیده است. رساله دیگری به نام فتح‌نامه تألیف میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام ثانی (فرزند قائم‌مقام اول) در همان سال در مطبعه تبریز به چاپ رسید. این رساله در شرح فتوحات عباس میرزا و عهدنامه گلستان است. از معدود دستاوردهای حکومت قاجار در ایران شاید بتوان به همین وارد کردن صنعت چاپ اشاره کرد.

90 سال پس از تاسیس نخستین چاپخانه در تبریز، نوه حاج زین‌العابدین (کسی که نخستین چاپخانه سنگی و سربی را در ایران دایر کرد) به‌نام زین‌العابدین مطبعه‌چی که پس از زیارت مکه به نام حاجی حاج آقا معروف و هنگام گرفتن شناسنامه نام علمیه را برخود انتخاب کرد، ماشین چاپی را از اروپا خریداری کرده و از طریق کشور مصر وارد بندر استانبول در ترکیه فعلی کرد و از این بندر توسط چهل گاومیش به تبریز انتقال داد. حاجی حاج آقا علمیه همراه با دستگاه‌های چاپ سنگی خود هشت تن از متخصصان صنعت چاپ را نیز از کشور آلمان برای نصب و آموزش این دستگاه‌ها به تبریز آورد.

دختر حاجی حاج آقا علمیه درباره ورود ماشین چاپ به تبریز در کتاب «اولین‌ها» نوشته حسین امید می‌گوید: زمان حمل گاومیش‌های حامل دستگاهای چاپ از کوچه‌های تنگ و باریک محله منجم تبریز به اجبار دیوارهای تعداد زیادی از خانه‌های همسایه‌ها را فرو ریخته و خراب کردند که حاجی حاج آقا هزینه بازسازی دیوارهای فرو ریخته را نیز متحمل شدند و این‌گونه بود که چاپ، وسلیه ارتقاء فرهنگ و ماشین تولید علم به ایران رسید.

در سال 1382 جمعی از صنعتگران، کارگران و بزرگان فرهنگ درخواستی برای شورای فرهنگ عمومی فرستادند و توضیحاتی را برای لزوم ورود روز گرامیداشت روز ملی صنعت چاپ به تقویم ارائه کردند که تمام این درخواست سر انجام با تلاش اسدالله جامی انجام شد و شورای فرهنگ عمومی روز 11 شهریور را به عنوان روزصنعت چاپ رسمیت شناخت.

یکی دیگر افرادی که در پیشرفت و نو سازی صنعت چاپ نقش مهمی داشت مرحوم مرتضی نوریانی است که توانست مدال طلای هایدلبرگ را از آن خود کند مرتضی نوریانی پس از سفر به ایتالیا و دریافت مدرک کارشناسی ارشد لقب حسابدار خبره را از آن خود کرد و پس از بازگشت به ایران، رشته تجارت را به امر چاپ اختصاص داد و توانست صنعت چاپ ایران و بیشتر از 80 درصد از چاپخانه های کشور را نوسازی کند که البته در این امر از کارخانه بزرگ هایدلبرگ در آلمان نیز کمک گرفت.

عده زیادی از افراد معتقد هستند که آغاز صنعت چاپ در ایران به عصر ایلخانیان باز می گردد. براساس احتمالاتی که وجود دارند، برخی معتقد هستند که یهودیان پارسی زبان اولین افرادی بوده که کار چاپ را آغاز کرده اند.

قبل از آغاز چاپ در بین زرتشتیان ایران، پارسیان هند نیز در صنعت چاپ به موفقیت رسیده و توانسته بودند که کتابهای اوستا را به زبانهای فارسی و اوستایی چاپ کنند. بعدها، فردی به نام کیخسرو خسرویانی تصمیم گرفت که چاپخانه ویژه زرتشتیان را در ایران تاسیس کند و توانست کتابهایی را که خود ناشر آنها بود، به چاپ برساند. خسرویانی یکی از موسسین بنیاد اتحادیه چاپخانه داران تهران بوده و در سال 1373 نیز لوح خوش حساب ترین کارفرما در تهران را دریافت کرد. چاپ نخستین سالنامه زرتشتیان نیز یکی از اقدامات خلاقانه خسرویانی بود.